Các bước chuẩn bị cho trẻ
tự kỷ sẵn sàng với việc tự đi vệ sinh cũng tương tự như đối với tất cả
các bé khác, nhưng trẻ tự kỷ có thể cần hướng dẫn nhiều hơn và điều chỉnh một
vài bí quyết để phù hợp với nhu cầu của các bé.
Dấu hiệu cho thấy trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ đã sẵn sàng
cho việc rèn luyện đi vệ sinh
- Biết thông báo cho người lớn bé tè dầm hoặc làm dơ quần áo
- Có khả năng làm theo những chỉ dẫn đơn gian như ‘ngồi xuống bồn cầu ’ và tự kéo quần lên/xuống.
- Đi tiêu đều đặn
- Tiểu tiện tự chủ ( có khả năng nhịn tiểu ít nhất một giờ vào ban ngày)
Các bước rèn luyện cho trẻ tự kỷ đi vệ sinh
Trước tiên, cha mẹ cần hiểu rằng vấn đề cốt lõi trong việc
dạy trẻ ngồi bồn cầu chính là giao tiếp và tập luyện cùng con.
Nên coi tập ngồi bồn cầu như một chuỗi các mục tiêu nhỏ,
thay vì một đích lớn. Ví dụ, hãy bắt đầu bằng cách cho bé làm quen với bồn cầu,
giải thích cho bé hiểu bồn cầu dùng để làm gì và sử dụng nó thế nào. Sau đó mới
tiến tới luyện cho bé ngồi bồn cầu.
Ngồi bồn cầu là một nhiệm vụ phức tạp, bao gồm nhiều bước
nhỏ. Sẽ dễ dàng hơn cho bé nếu cha mẹ chia nhỏ nhiệm vụ này thành những phần cơ
bản nhất và từng bước hướng dẫn bé thực hiện những phần này.
Sau đây là 3 nguyên tắc chính giúp ích cho việc tập ngồi
bồn cầu của trẻ tự kỷ:
Khuyến khích và khen thưởng
Khen thưởng và củng cố tích cực có thể hỗ trợ việc tập
cho trẻ ngồi bồn cầu. Trong quá trình từng bước dạy trẻ đi vệ sinh, cha mẹ nên
khen thưởng kịp thời để bé phấn khởi tiếp túc học.
Một số biện pháp động viên và khen thưởng:
- Dùng lời nói để khen - ví dụ: ‘Nam ngồi bô giỏi quá!’.
- Dùng cử chỉ để khen - ví dụ vỗ tay hoan hô.
- Cho bé chơi trò yêu thích - ví dụ trò chơi ‘đoàn tàu hỏa’
- Dán một hình ngộ nghĩnh vào bảng theo dõi các lần ngồi bô của bé.
- Thưởng cho bé một đồ ăn ưa thích
Người lớn nên cố gắng đưa ra các phần thưởng đa dạng và sử
dụng loại khiến trẻ tương tác tốt nhất. Trước khi bắt đầu, hãy lên kế hoạch thật
tỉ mỉ về loại phần thưởng trẻ sẽ nhận được và chắc chắn bé hiểu hành vi nào xứng
đáng được thưởng. Tuy nhiên, cần sử dụng phần thưởng đúng mực, tránh việc lạm dụng.
Một số loại phần thường có tác dụng động viên đối với trẻ
phát triển bình thường - chẳng hạn như dán hình, đóng dấu khen thưởng mỗi khi
bé hoàn thành tốt nhiệt vụ - có thể không gây hứng thú với trẻ tự kỷ. Cha mẹ hãy cố gắng
tìm ra những phần thưởng khiến bé thích thú bằng cách thử nghiệm nhiều loại phần
thưởng…. ví dụ: ôm, đập tay, vỗ tay, đồ ăn, đồ chơi, trò chơi trong vài giây và
quan sát phản ứng của bé. Khi bé đã tiến bộ ở một bước nào dó, hãy ngừng sử dụng đồ
ăn, đồ chơi hay trò chơi làm phần thưởng. Tiếp tục khen ngợi bé bằng lời nói và
cử chỉ.
Hỗ trợ bằng tranh ảnh
Trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ thường là đối tượng học nhanh
hơn bằng hình ảnh, vì thế bạn có thể hỗ trợ việc học của bé bằng tranh ảnh.
Các lịch trình bằng hình ảnh sinh động có thể giúp củng cố
thói quen sử dụng nhà vệ sinh và giúp nhắc nhở việc luyện tập hằng ngày. Hãy cố
gắng tạo ra một lịch trình bằng hình ảnh để tập cho con thói quen đi vệ sinh. Lịch
trình bằng tranh ảnh này có thể được dán lên tường gần bồn cầu hoặc gần bô đi vệ
sinh của trẻ. Lặp lại lịch trình cho trẻ 2-3 lần/ ngày. Bất kỳ ai hướng dẫn bé
đi vệ sinh đều phải tuân theo thói quen này. Như vậy, việc luyện tập mới được
nhất quán.
Kể chuyện
Kể chuyện giúp trẻ mắc tự kỷ phát triển hành vi và phản ứng
phù hợp. Những câu chuyện này cũng có thể giúp trẻ tự kỷ vượt qua những tình huống
thử thách như đi vệ sinh.
Các câu chuyện:
- Những dòng chữ đơn giản đi kèm với minh họa rõ ràng
- Những câu chuyện được kể từ góc nhìn của trẻ tự kỷ
- Mô tả các tình huống ví dụ như đi dự tiệc sinh nhật, bắt đầu đi học hay bắt đầu học cách đi vệ sinh
- Đưa ra thông tin cụ thể về những diễn biến trong tình huống
- Đưa ra gợi ý giúp trẻ giải quyết tình huống
- Giải thích lý do trẻ nên phản ứng như vậy theo một cách cụ thể .
Nếu bé chuẩn bị đi vệ sinh ở nhà người quen hoặc bất cứ
nơi nào không phải nhà mình, hãy luyện tập trước câu chuyện về tinh huống mới
này cho trẻ. Khi sự việc diễn ra, con bạn biết cách áp dụng câu chuyện để điều
chỉnh hành vi.
Vượt qua thử thách tự đi vệ sinh đối với trẻ rối loạn phổ
tự kỷ
Rèn luyện đi toilet với một đứa trẻ rối loạn phổ tự kỷ có
thể khó khăn hơn rất nhiều so với việc luyện cho một đứa trẻ bình thường. Đó là
bởi vì trẻ rối loạn phổ tự kỷ thường lặp lại các thói quen của chúng và không
thích sự thay đổi. Điều này khiến cho người lớn sẽ vất vả hơn với trẻ tự kỷ khi
chuyển từ chế độ đóng bỉm sang tự đi vệ sinh.
Thử áp dụng những bí quyết sau để giúp trẻ thích nghi với
việc đi toilet
- Cân nhắc bỏ qua giai đoạn ngồi bô nếu bé khó thích nghi với sự thay đổi. Nhiều bậc cha mẹ tập luôn cho con thói quen ngồi bồn cầu với sự hỗ trợ của đệm lót bồn cầu.
- Sử dụng ngôn ngữ cụ thể. Ví dụ: nói “ Nam, ngồi vào bồn cầu để đi tè nào”. Cách diễn đạt này rõ ràng hơn là yêu cầu bé “ngồi vào bồn cầu” và giúp bé hiểu mình phải làm gì.
- Lựa chọn một từ ngữ để nói đến việc đi vệ sinh. Hãy nhắc các thành viên trong gia đình sử dụng từ này. Ví dụ, luôn nói “ vệ sinh” hoặc “ nhà vệ sinh ” hoặc bất kỳ từ nào mà cả gia đình cảm thấy quen thuộc. Việc thường xuyên dùng các từ ngữ khác nhau để chỉ chuyện đi vệ sinh có thể làm cho trẻ bối rối.
- Dạy con cách báo cho người lớn biết khi nào con muốn đi vệ sinh. Để làm điều này có thể cần cả những cách ra dấu hoặc sử dụng hệ thống tranh ảnh hỗ trợ.
- 5 phút ngồi trong nhà vệ sinh là khoảng thời gian đủ. Nếu bạn muốn trẻ ngồi quá lâu, bé sẽ có cảm giác mình bị phạt. Trẻ tự kỷ có thể gặp khó khăn trong việc nắm bắt tình huống mới và phản ứng của người khác. Vì thế hãy bình tĩnh và có thái độ tích cực với bé.
Quá tải về cảm xúc
Nếu bé nhà bạn có biểu hiện nhạy cảm hoặc có thái độ buồn
bực với việc đi vệ sinh hãy thử các biện pháp trải nghiệm cảm xúc của trẻ.
Ví dụ:
- Hãy để bé làm quen với việc ngồi bồn cầu bằng cách luyện tập mỗi ngày vài phút. Tạo không gian thoải mái cho bé- ví dụ, nếu sàn nhà lạnh, hãy đi tất chân cho con. Điều chỉnh nhiệt độ phòng tương ứng với nhiệt độ các phòng khác trong nhà
- Sử dụng ghế để chân nếu bé cần điểm tựa khi ngồi bồn cầu
- Sử dụng đệmbồn cầu nếu bé có cảm giác sợ bị rơi xuống bồn cầu đầy nước
- Hãy nói với con về tiếng xả bồn cầu và giải thích tại sao lại có điều đó.
Đôi khi, việc rèn trẻ tự kỷ đi vệ sinh có liên quan tới
các vấn đề về hành ví dụ cảm giác sợ nhà vệ sinh, muốn đến nơi khác chứ không
đi vệ sinh, nhét đầy giấy vệ sinh và các
vật dụng khác làm tắc bồn cầu, liên tục giật nước bồn cầu, dây phân lên tường
và các nơi khác, không chịu đại tiện. Nếu bạn thấy mình đang gặp bất kỳ vấn đề
nào trong số các vấn đề đã được nêu trên và tình trạng không cải thiện sau vài
tháng thì hãy nhớ đến những điều sau:
- Ghi lại số lần con tè dầm hay ị đùn trong 1 tuần hoặc lâu hơn thế. Nếu tìm thấy quy luật, hãy giúp con bằng cách bế bé vào nhà vệ sinh trước thời điểm con đi tè hoặc ị ra quần.
- Hãy gặp bác sĩ để được tư vấn. Có thể việc vệ sinh không tự chủ của con bắt nguồn từ một nguyên nhân bệnh lý nào đó (táo bón, nhiễm trùng đường niệu)
Táo bón
Là vấn đề rất thường gặp ở trẻ nhỏ. Nếu bé không chịu đại
tiện, có thể con mắc chứng táo bón.
Táo bón có thể là kết quả của những vấn đề tiềm ẩn về sức
khỏe tuy nhiên, thông thường là do cơ thể trẻ không đủ nước hoặc chế độ dinh dưỡng
thiếu chất xơ. Một vài trẻ mắc rối loạn tổ tự kỷ rất kén ăn. Đây chính là lý do
bé dễ mắc táo bón.
Cha mẹ cần chú ý rằng thói quen đi tiêu của mỗi đứa trẻ đều
khác nhau. Một số bé đi vệ sinh 2-3 lần/ ngày nhưng một số khác thì 2-3 ngày mới
đi một lần. Nếu bạn cho rằng con đang bị táo bón, hãy đưa bé đến bác sĩ. Các
chuyên gia y tế có thể giải tỏa những lo lắng của cha mẹ về tình trạng sức khỏe
của con và đưa ra một số lời khuyên giúp người lớn giải quyết tình trạng táo
bón của con.
Nếu việc rèn luyện đi vệ sinh trở nên quá khó khăn và con
không có dấu hiệu tiến bộ, hãy tạm thời dừng lại và bắt đầu lại sau 3 tháng. Đừng
nghĩ rằng mình thất bại, có thể chỉ đơn giản là bé vẫn chưa sẵn sàng.
Lê Mai
Theo (Raising children)